Zmiana płci – postępowanie o ustalenie płci
Postępowanie o ustalenie płci, potocznie zwane zmianą płci, obecnie nie jest regulowane przepisami prawa. Podstawą prawną wytoczenia powództw jest tu dość uniwersalny art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny (tzw. powództwo o ustalenie). Powództwo o ustalenie płci wytacza się przeciwko własnym rodzicom jako stronie pozwanej. W razie śmierci rodziców powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 stycznia 2019 roku (II CSK 371/18) jednoznacznie przesądził, że w procesie tym nie ma konieczności pozywania dzieci osoby transseksualnej, jako że nie są one zainteresowane przedmiotem tego postępowania. Właściwy rzeczowo w pierwszej instancji jest tu sąd okręgowy. Opłata od pozwu wynosi 600 zł.
Wystąpienie z pozwem o ustalenie płci ma miejsce w razie rozpoznania przez lekarza seksuologa u powoda zaburzenia identyfikacji płciowej – transseksualizmu (typu K/M -kobieta/mężczyzna albo M/K – mężczyzna/kobieta), tj. niezgodności pomiędzy płcią psychiczną (identyfikacją z określoną płcią) a anatomicznymi cechami płciowymi danej osoby, przy jednoczesnym braku chorób psychicznych, nieprawidłowości hormonalnych czy genetycznych. Jest to zaburzenie wrodzone, trwałe i nieodwracalne. W toku procesu terapeutycznego przed korekcją płci pacjent poddawany jest licznym badaniom, ich prawidłowy wynik pozwala na rozpoczęcie hormonoterapii. Wytoczenie powództwa o ustalenie płci co do zasady następuje po upływie jednego roku od momentu rozpoczęcia hormonoterapii i uzyskania stosownego zaświadczenia od prowadzącego lekarza seksuologa. Poddanie się operacjom, stanowiącym dalszy etap tego procesu, jest możliwe dopiero po uprawomocnieniu się wyroku ustalającego płeć, gdyż skutkują one ciężkim uszczerbek na zdrowiu człowieka w rozumieniu przepisów kodeksu karnego i sama zgoda pacjenta w tym przypadku nie jest wystarczająca do uwolnienia lekarza od odpowiedzialności karnej. Z uwagi na charakter sprawy, samo przedłożenie pełnej dokumentacji medycznej, choć jest konieczne, może nie być wystarczające – sprawa co do zasady będzie musiała odbyć się z udziałem biegłego sądowego, który po przeprowadzeniu badania powoda wyda stosowną opinię.
Wyrok ustalający zmianę płci działa ex nunc i może stanowić podstawę do ujawnienia tej okoliczności w akcie urodzenia powoda w formie wzmianki dodatkowej. Zmianie ulega również numer PESEL powoda (ostatnia cyfra wskazuje bowiem na płeć) oraz imię. Osoba taka ma ponadto możliwość zawarcia związku małżeńskiego z osobą uprzednio posiadającą tą samą płeć.
Pomoc prawna świadczona przez adwokata lub radcę prawnego zajmującego się sprawami o ustalenie/zmianę płci może obejmować samą poradę prawną (na którą składa się również szczegółowa analiza zgromadzonej w sprawie dokumentacji), sporządzenie pozwu o ustalenie płci do sądu (często już na etapie uzyskiwania zaświadczenia od lekarza seksuologa wymagane jest przedstawienie projektu pozwu lekarzowi prowadzącemu) czy innych pism składanych w toku sprawy (w tym odpowiedzi na pozew dla rodziców powoda), jak również pełną reprezentację strony przed sądem (samego powoda czy też pozwanych – rodziców powoda, co zwykle pozwala na zwolnienie ich od obowiązku osobistego stawiennictwa w sądzie na rozprawie).
adwokat Kamila Majchrzak
Kancelaria Adwokacka
Pabianice, ul. Zamkowa 36 lok. 1.3
Łódź, ul. Radwańska 4 lok. 15
