Postępowanie w sprawach nieletnich

Postępowanie wobec nieletnich reguluje obecnie ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich z dnia 9 czerwca 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1700), która przewiduje dwa rodzaje postępowań:

1. postępowanie w sprawach o demoralizację – wobec osób, które ukończyły 10 lat i nie są pełnoletnie;
2. postępowanie w sprawach o czyny karalne – wobec osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat.

O demoralizacji nieletniego świadczyć może w szczególności dopuszczenie się czynu zabronionego, naruszanie zasad współżycia społecznego, uchylanie się od obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, używanie alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, ich prekursorów, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych lub uprawianie nierządu. Czynem karalnym jest natomiast czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo wykroczenie lub wykroczenie skarbowe.

Postępowanie nie prowadzi się zatem wobec dzieci poniżej 10. roku życia – w takich sytuacjach działania mogą być podejmowane wyłącznie wobec rodziców albo opiekunów dziecka na podstawie zarządzeń sądu opiekuńczego.

Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze (np. upomnienie, nadzór kuratora sądowego, zobowiązanie do określonego postępowania, umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej i wiele innych), środek leczniczy (umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień) oraz środek poprawczy (umieszczenie w zakładzie poprawczym). Wobec nieletniego kara może być orzeczona tylko w przypadkach określonych w ustawie, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. Co więcej, w toku postępowania sąd rodzinny może zobowiązać również rodziców albo opiekuna nieletniego do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym w razie potrzeby wykonania odpowiedniej diagnozy nieletniego, oraz z podmiotem wykonującym działalność leczniczą, do współpracy z młodzieżowym ośrodkiem socjoterapii w zakresie realizacji obowiązku nauki przez nieletniego, jego socjoterapii i pomocy psychologiczno-pedagogicznej czy zobowiązać do naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przez nieletniego lub do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Sąd wszczyna postępowanie w sprawie nieletniego, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego. W postanowieniu o wszczęciu postępowania określa się nieletniego oraz przedmiot tego postępowania, a następnie doręcza się je stronom. Postępowanie w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny – co do zasady sąd miejsca zamieszkania nieletniego. W postępowaniu w sprawie nieletniego stronami są nieletni, rodzice albo ten z rodziców, pod którego stałą pieczą nieletni faktycznie pozostaje, albo opiekun nieletniego oraz prokurator. W toku postępowania nieletniemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy oraz prawo złożenia wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu, prawo do składania i odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania, prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza. Obrońcą w takim postępowaniu może być wyłącznie adwokat albo radca prawny, nie może zatem nim być sam rodzic nieletniego. Postępowanie kończy się wydaniem postanowienia, w którym sąd rodzinny stwierdza, czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego oraz orzeka o zastosowaniu środków wychowawczych, środka leczniczego lub środka poprawczego czy zobowiązania rodziców albo opiekuna nieletniego do określonego zachowania. W sprawach wobec nieletnich proceduje się na rozprawie, która co do zasady odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Na rozprawie sąd rodzinny wysłuchuje nieletniego. Od orzeczenia sądu I instancji można odwołać się do sądu okręgowego.

Sąd rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza w całości albo w części, jeżeli nie ma podstaw do jego wszczęcia lub prowadzenia w określonym zakresie, albo gdy orzeczenie środków wychowawczych, środka leczniczego lub środka poprawczego jest niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie, które w ocenie sądu są wystarczające.

W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.

Pomoc prawna świadczona przez adwokata lub radcę prawnego zajmującego się sprawami nieletnich może obejmować samą poradę prawną, sporządzenie pism składanych w toku sprawy, jak również pełną reprezentację przed sądem.

adwokat Kamila Majchrzak
Kancelaria Adwokacka
Pabianice, ul. Zamkowa 36 lok. 1.3
Łódź, ul. Radwańska 4 lok. 15