Rozwód z orzeczeniem o winie

Zgodnie z art. 57 § 1 i 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie (tak jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy). Orzekanie o winie, poza wymiarem moralnym, ma przełożenie przede wszystkim na obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami, bowiem jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Brak konieczności wykazywania pozostawania byłego małżonka w niedostatku powoduje, że obowiązek alimentacyjny powstanie już w razie istnienia dysproporcji w wysokości dochodów osiąganych przez poszczególnych małżonków. Obowiązek ten nie jest nadto ograniczony w czasie, tj. nie wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, w przeciwieństwie do obowiązku alimentacyjnego obciążającego byłego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia i łożącego na byłego małżonka pozostającego w niedostatku. Małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego nie jest również uprawniony do domagania się alimentów od małżonka „niewinnego”, nawet w razie pozostawania w niedostatku.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, za zawinione, na gruncie przepisów rozwodowych, uznaje się działania lub zaniechania małżonka będące wyrazem jego woli, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z przepisów prawa małżeńskiego (art. 23 k.r.o., art. 24 k.r.o., art. 27 k.r.o.) lub zasad współżycia społecznego i prowadzą do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia; nie jest przy tym konieczne, dla przypisania małżonkowi winy, objęcie jego zamiarem spowodowania, poprzez określone działania lub zaniechania, rozkładu pożycia prowadzącego w ostatecznym rezultacie do rozwodu; wystarczy możliwość przewidywania znaczenia i skutków takiego działania lub zaniechania; możliwość przypisania małżonkowi winy w rozkładzie pożycia jest wyłączona w razie jego niepoczytalności, a także w wypadku przemijających nawet zakłóceń psychicznych, jeżeli w tych stanach dopuścił się on działania lub zaniechania, które doprowadziło do powstania zupełnego i trwałego rozkładu pożycia (wyrok SN z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 406/02). Należy przy tym pamiętać, że między zachowaniem się lub postępowaniem małżonka a powstałym rozkładem pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy, gdyż nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka, lecz tylko takie, które miało wpływ na spowodowanie (bądź utrwalenie) rozkładu pożycia małżeńskiego (tak wyrok SA w Katowicach z dnia 12 marca 2010 r., I ACa 35/10). Tym samym, niewłaściwe zachowanie mające miejsce już po powstaniu i utrwaleniu rozkładu pożycia małżeńskiego nie może być uznane za jego przyczynę i stanowić o winie małżonka.

W orzecznictwie wymienia się szereg zachowań, które uznane być mogą za przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego i obciążać winą za rozkład pożycia małżonka, który się ich dopuścił. Przykładami takich postępowań są m. in. dopuszczanie się przemocy psychicznej lub fizycznej wobec małżonka, w tym wszczynanie awantur domowych połączonych ze znieważaniem współmałżonka, uzależnienie jednego z małżonków (np. od alkoholu, środków psychoaktywnych czy hazardu), wyprowadzenie się ze wspólnego domu bez uzasadnionej przyczyny – porzucenie rodziny i nieinteresowanie się jej dalszym losem, rażący brak zainteresowania współmałżonkiem i dziećmi, nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny, odmawianie małżonkowi równego poziomu życia, bezzasadne odmawianie wspólnego pożycia, nieudzielanie wsparcia i pomocy małżonkowi (w szczególności w czasie choroby), niedojrzała postawa jednego z małżonków, brak lojalności wobec małżonka, niewłaściwe zachowanie wobec osoby bliskiej dla współmałżonka (członka jego rodziny, przyjaciela) czy nawet zmiana religii przez jednego z małżonków.

Najczęściej wymienianą przyczyną uznania małżonka za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego stron jest zdrada – niedochowanie wierności współmałżonkowi, niekiedy rozumienia nie tylko jako utrzymywanie kontaktów seksualnych z innymi osobami, ale nawet takie zachowanie się małżonka, które sprawia pozory zdrady. Należy jednak pamiętać, że nawet związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład (wyrok SN z dnia 28 września 2000 r., IV CKN 112/00), w szczególności gdy rozkład ten nastąpił już z innych przyczyn, nierzadko leżących po stronie drugiego z małżonków (wyrok SN z dnia 26 stycznia 1999 r., III CKN 128/98), natomiast nawet wówczas  zachowanie takie podlega ocenie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego w kontekście oceny zgodności orzeczenia rozwodu z tymi zasadami oraz oceny zgodności z nimi odmowy zgody na rozwód małżonka, któremu nie można przypisać winy, mino że nie stanowi ono przyczyny rozkładu pożycia (wyrok SN z dnia 21 marca 2003 r., II CKN 1270/00).

W praktyce najczęściej rozwód orzekany jest z winy obojga małżonków, co jest spowodowane faktem, że art. 57 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie wprowadza rozróżnienia stopnia winy małżonków; podstawą przyjęcia winy małżonka jest ustalenie, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu, obojętne natomiast jest to w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do tego (wyrok SN z dnia 29 czerwca 2000 r., V CKN 323/00). Przy określaniu winy rozkładu pożycia małżeńskiego stron, nie można tej winy stopniować. Niedopuszczalna jest „kompensata” wzajemnych przewinień, a ustawa nie odróżnia winy „większej” i „mniejszej”, a małżonka, który zawinił jedną z wielu przyczyn rozkładu należy uznać za współwinnego, choćby nawet wina drugiego małżonka w spowodowaniu innych przyczyn rozkładu była cięższa (wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I CKN 233/98). Wobec powyższego, mając na uwadze konieczność pogłębienia postępowania dowodowego i w konsekwencji znaczne wydłużenie postępowania sądowego, w każdej indywidualnej sytuacji należy rozważyć z ostrożnością czy domagać się rozwodu z orzeczeniem o winie.

Pomoc prawna świadczona przez adwokata lub radcę prawnego zajmującego się sprawami rozwodowymi może obejmować poradę prawną (na każdym etapie postępowania) czy sporządzenie pozwu o rozwód, odpowiedzi na pozew o rozwód lub innych pism procesowych, w tym apelacji od wyroku rozwodowego, jak również zastępstwo procesowe strony (tzw. prowadzenie sprawy rozwodowej, obejmujące w szczególności sporządzanie pism, reprezentację przed sądem, bieżące porady prawne i przygotowanie strony do rozpraw).

adwokat Kamila Majchrzak
Kancelaria Adwokacka
Pabianice, ul. Zamkowa 36 lok. 1.3
Łódź, ul. Radwańska 4 lok. 15